Bij de uitreiking van de Schoonste Strandenverkiezing 2021, hebben we het genoegen gehad om Kees Keizer als spreker te verwelkomen. Als doctor bij de RuG , gespecialiseerd in gedrag(sverandering) in de ruimste zin van het woord, weet hij de genodigden met een aantal goede tips en tricks te informeren. Dit ging gepaard met concrete voorbeelden, onderzoeken en anekdotes. In dit artikel willen we graag een aantal van zijn tips delen. Zo kunnen wij hier lering uit trekken en deze, ter bevordering van de zwerfvuilaanpak, toepassen.

Zwerfafval hoef je niet slechts als probleem te beschouwen, maar ook als een kans: je kunt de beleving van de omgeving vergroten. In de top drie van ergernissen staat zwerfafval altijd in de top drie (ergernis nummer 1 is doorgaans hondenpoep). Deze ergernis schuilt vooral in het feit het afval wordt veroorzaakt door gedrag van anderen. Bladeren, schelpen of andere natuurlijke ‘rommel’ werkt namelijk nagenoeg geen ergernis op. Wat je dus wil bewerkstelligen, is gedragsverandering van de strandbezoekers. Dit kun je op een aantal manieren doen. 

Ten eerste kun je verbodsborden plaatsen. Belangrijk om te beseffen is dat alléén een bord niet genoeg is. Onderzoek wees uit dat als je een ‘verboden afval achter te laten’-bord plaatst, maar de omgeving toch rommel heeft liggen, dit zorgt voor het negeren van het verbod. Sterker nog, zo’n bord kan averechts werken en ook andere regelovertredingen uitlokken. Het etaleert in zo’n geval: ‘niemand houdt zich aan het verbod’.  Een verbodsbord werkt goed om de omgeving schoon te houden, als deze al schoon en opgeruimd is.

Sancties werken uiteraard ook, maar alles staat of valt met handhaving. Als de pakkans zeer laag is, holt de regel uit. Je kunt het vergelijken met een flitspaal: bij de flitspaal rijdt iedereen keurig netjes op of onder de maximum snelheid, maar 100 meter verderop rijdt iedereen toch weer iets harder.

Wat werkt om zwerfafval te beperken, is het goede voorbeeld geven. Als tip aan gemeente of uitvoerder: ruim de stranden overdag op, en wel zeer opvallend. Zien opruimen doet opruimen. Het signaal welke je afgeeft is dat er voor het gebied gezorgd wordt. Dit werkt goed om strandgasten hun eigen rommel op te laten ruimen. Waarom is dat? Vergelijk het eens met de muntjes in de koffer van de straatmuzikant: als er al wat in de koffer ligt, zijn omstanders veel meer geneigd ook te geven, stelt Keizer. Deze gedragsverandering gebeurt overigens zeer onbewust.

Mocht je een bord willen plaatsen, gebruik dan afbeeldingen van ‘gewone strandgangers’: personen waarmee strandgangers zich kunnen identificeren. Dat werkt beter dan bijvoorbeeld BN’ers, influencers of juist ‘geitenwollensokken-ecomentalists’.  Je kunt als begeleidende tekst denken aan: ‘Andere mensen houden dit strand ook schoon’ of vergelijkbaar. Mensen zijn namelijk gevoelig voor het benadrukken dat andere mensen je gedrag afkeuren als je rommel achterlaat.

Bij burgerinitiatieven als clean-ups is het voor een gemeente goed om je te vertegenwoordigen in de rol als facilitator. Zo geef je als gemeente thuis en geef je niet het signaal af dat je het opruimen overlaat aan particulieren, maar dat je het juist samen doet. Belangrijk bij zulke clean-ups is om ook foto’s en filmpjes te maken en te delen. De clean-uppers hebben al de intrinsieke motivatie om op te ruimen. Die hoef je niet te overtuigen. Het zijn juist de mensen die er niet zijn, die je wil bereiken. Etaleren is belangrijk.

Ten slotte kun je ook bij de strandopgang, als mensen naar huis gaan, een bordje neerzetten: ‘Bedankt dat ook jij hebt geholpen om het strand schoon te houden’, of iets dergelijks. Misschien, om omdat het strand een kinderrijk gebied is, zelfs een bord: ‘Vraag aan je ouders waarom het schoonhouden belangrijk is’. Zo laat je ouders nadenken over redenen om op te ruimen. En eigen gedachtes en ideeën beklijven veel beter dan opgedrongen ideeën.

Samen kunnen deze maatregelen helpen om gebieden als stranden en pleintjes schoon te krijgen en te houden.

Samenvattend zijn dit de tips die dr. Keizer gaf:

• Clean teams die zichtbaar schoonmaken, liefst tijdens drukte.
• Bord met normale strandgangers die aangeven het strand schoon te houden en/of dat belangrijk te vinden.
• Laat je zien en ondersteun als gemeente de vrijwilligers. En maak daar foto’s en filmpjes van voor in de media.
• Eventueel een bord met het verbod (en boete) zwerfafval te veroorzaken (alleen als het al goed schoon is).
• Bord bij het verlaten van het strand “Bedankt dat ook jij hebt geholpen om het strand schoon te houden”.